Udar może zdarzyć się każdemu. W walce z nim liczy się czas.
Każdego roku odnotowuje się około 70 tysięcy nowych udarów w Polsce. Oznacza to, że co 8 minut ktoś doznaje udaru. Potrzebne jest leczenie, rehabilitacja i opieka. Ale udar jest nie tylko problemem medycznym i społecznym. To wyzwanie finansowe ze względu na koszty długotrwałej rehabilitacji neurologicznej, jak również możliwą niepełnosprawność chorych po udarze.
Objawy udaru mózgu
Udar mózgu jest zespołem objawów neurologicznych, powstałych w wyniku nagłego zaburzenia dopływu krwi do mózgu. Powstaje, gdy duża tętnica doprowadzająca krew do mózgu lub mała tętniczka wewnątrzmózgowa ulegną zamknięciu, dużemu zwężeniu lub pęknięciu i nie doprowadzą krwi z tlenem i substancjami odżywczymi do określonego obszaru mózgu. Bez krwi, komórki mózgowe mogą zostać uszkodzone lub zniszczone i nie będą w stanie wykonywać swojej pracy. Mózg kontroluje wszystko, co robi organizm, dlatego udar ma wpływ na każdą jego funkcję Jeżeli tętniczka ulegnie zamknięciu lub dużemu zwężeniu, dochodzi do udaru niedokrwiennego, inaczej nazywanego zawałem mózgu (podobnie jak dochodzi do zawału serca przy zamknięciu tętnic wieńcowych serca). Jeżeli tętniczka pęknie i krew rozleje się w pewnym obszarze mózgu, dochodzi do udaru krwotocznego, czyli krwotoku mózgowego, potocznie nazywanego przez pacjentów „wylewem”. Jest to rzadziej występująca postać udaru mózgu.
Zablokowane naczynia
W 70-80 proc. udarów dochodzi do udaru niedokrwiennego. Istotne znaczenie dla wyboru sposobu leczenia ma ustalenie dokładnej przyczyny tego typu udaru. Może go spowodować zakrzep dużej tętnicy lub uszkodzenie małych tętniczek. Powstaje też w wyniku zatoru pochodzącego z serca. Zakrzepy tętnic spowodowane są zwykle miażdżycą naczyń krwionośnych – powoduje ona stopniowe twardnienie ścian tętnic w wyniku odkładania się w nich blaszek miażdżycowych. W miejscach stwardnień osadzają się następnie niektóre elementy krwi, tworząc zakrzepy, które jeszcze bardziej utrudniają przepływ, mogąc spowodować nawet całkowite zamknięcie światła tętnicy. Następstwem tych zmian jest niedotlenienie tkanek i narządów, w tym serca, mózgu i mięśni. Nieuregulowane nadciśnienie tętnicze i cukrzyca są przyczyną uszkodzenia naczyń mózgowych – małych tętniczek. Może dojść do ich stwardnienia, utraty elastyczności, zwężenia światła a czasami całkowitej niedrożności, która, z kolei, może być przyczyną udarów.
Jeżeli ciśnienie lub poziom glukozy we krwi nie zostaną uregulowane, mogą powstawać coraz to nowe ogniska niedokrwienia, łącząc się w coraz większe ogniska udarowe. Nadciśnienie tętnicze jest najczęstszą przyczyną udaru mózgu, zwiększa ryzyko jego wystąpienia czterokrotnie, dlatego ważne jest jego prawidłowe i systematyczne leczenie. Obniżenie ciśnienia skurczowego o 9 mm Hg, a rozkurczowego o 5 mm Hg zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia udaru o 35 proc.
Udar mózgu – sygnały ostrzegawcze
Znajomość objawów udaru mózgu ma zasadnicze znaczenie w jego rozpoznaniu, postępowaniu, a w konsekwencji w rokowaniu. Udar charakteryzuje się tym, że pojawia się nagle, bez ostrzeżenia, bez objawów wstępnych. Nie wysyła forpoczty, nie informuje, że się zbliża. Może dopaść nas w każdej sytuacji, niezależnie od tego, co robimy: ciężko pracujemy, czy odpoczywamy.
Nie wszystkie objawy udaru mózgu muszą wystąpić jednocześnie, ponieważ zależą od tego, która część mózgu i w jakim stopniu została uszkodzona. Tak jak w sygnałach ostrzegawczych, możemy zaobserwować:
- osłabienie siły kończyn, często z ich drętwieniem,
- drętwienie twarzy z wykrzywieniem ust;
- zaburzenia mowy – trudności w jej rozumieniu lub wypowiadaniu słów;
- zaburzenia widzenia – zamglony obraz z jednego lub obu oczu, czasami widzenie podwójne;
- nagły, silny ból głowy, często z nudnościami, a nawet wymiotami;
- zaburzenia świadomości;
- zawroty głowy z zaburzeniami równowagi i koordynacji ruchów, niejednokrotnie z utratą przytomności i upadkiem.
Półkule naszego mózgu kontrolują przeciwległe strony ciała. Jeśli dojdzie do uszkodzenia prawej półkuli, wówczas większość objawów dotyczy lewej strony ciała.
Ważna rehabilitacja
O rokowaniu w udarze decyduje jego rodzaj (niedokrwienny czy krwotoczny), wielkość uszkodzonego obszaru mózgu i jego umiejscowienie, ale także współistnienie dodatkowych chorób, np. niewydolności serca, zaburzeń rytmu serca, które mogą mieć istotny wpływ na proces zdrowienia i rehabilitacji. W przypadku wystąpienia objawów, należy działać natychmiast, ponieważ to czas jest jednym z czynników decydujących o możliwości zastosowania właściwego leczenia.
W szpitalu z oddziałem udarowym, do którego powinien trafić pacjent z podejrzeniem udaru, oprócz leczenia, chory rozpoczyna kompleksowy proces rehabilitacji: ćwiczenia ruchowe, ćwiczenia funkcji mowy, sprawności myślenia. Rehabilitacja po udarze mózgu powinna być rozpoczęta najwcześniej jak to możliwe. Decyduje o tym lekarz. W trakcie pobytu w szpitalu chorego z udarem mózgu wskazane jest, aby opiekunowie, rodzina byli w stałym kontakcie z lekarzem. Ważne jest uzyskanie z pierwszej ręki informacji o właściwym postępowaniu z chorym, o możliwej pomocy w dalszym procesie rehabilitacji w wyspecjalizowanym ośrodku rehabilitacji neurologicznej lub w domu, aby szybciej powrócił do zdrowia.
Wielu chorych z udarem mózgu cierpi na depresję, a jej współistnienie dodatkowo utrudnia późniejszą rehabilitację z powodu braku współpracy pacjenta. Jak podkreślają lekarze, zdrowy styl życia jest najlepszą metodą uniknięcia udaru mózgu. Należy stosować dietę i uprawiać regularne ćwiczenia aerobowe, jak spacer lub jazda na rowerze.
Pakiet dedykowany osobom, u których udar mózgu doprowadził do uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego, przekładających się na takie objawy, jak niedowłady kończyn czy problemy z poruszaniem.